Semerkand, 1449 – Timur İmparatorluğu’nun yükselen yıldızı Uluğ Bey, 1394 yılında Sultaniye’de dünyaya geldi.
Timur’un torunu ve Şahruh’un oğlu olarak saray yaşamının konforunu bir kenara bırakıp, bilime adanmış ömrüyle tarihe adını altın harflerle yazdırdı.
Astronominin Zirvesinde Uluğ Bey Rasathanesi
1420’lerin başında Semerkand kentinin tepelerinden birine inşa ettirdiği Uluğ Bey Rasathanesi, çıplak gözle evreni inceleyen gözlemevleri arasında dönemin en ileri tesisi olarak kayıtlara geçti. Uluğ Bey ve ekibi, hazırladıkları “Zîc-i Uluğ Bey” adlı yıldız kataloğuyla 1.000’in üzerinde yıldızın gökyüzündeki konumunu olağanüstü bir hassasiyetle saptadı. Bu katalog, Avrupa’da 17. yüzyıla dek astronomların başvurduğu temel eserlerden biri oldu.
“Semerkand sadece bir şehir değil, gökbilimcilerin yeni ufuklar keşfetmek için toplandığı bir merkez haline geldi.”
— Ali Kuşçu, dönemin önde gelen matematikçi-astronomlarından
Matematiğe getirdiği yenilikler
Uluğ Bey’in bir diğer önemli sahası matematikti. Trigonometri üzerine hazırladığı sinüs ve tanjant cetvelleri, değerleri 8 ondalık basamağa kadar hesaplayarak dönemin standartlarını çok öteye taşıdı. Yıldız kataloglarına esas oluşturan bu hesaplamalar, hem astronomik hem de coğrafi ölçümlerde yeni bir doğruluk çağı başlattı.
Bilim ve Kültürün Harmanı: Semerkand
Öğretmenleri Kadızade-i Rumi ve Ali Kuşçu başta olmak üzere dönemin ünlü ilim adamlarını Semerkand’a davet eden Uluğ Bey, şehri bir bilim kampüsüne dönüştürdü. Gözlemevinin yanı sıra medrese ve kütüphaneler açarak genç araştırmacıların yetişmesine öncülük etti.
Bilime ayrılan vakit, devlet yönetimini ikinci plana itince saray entrikaları gün yüzüne çıktı. 1449’da gerçekleşen iktidar mücadelesi sırasında öldürülen Uluğ Bey, hem ailesini hem de tahttaki yerini kaybetti. Ancak geride bıraktığı eserler, ölümünün çok ötesine uzanan bir miras bıraktı.
Tarihe iz bırakan miras
Günümüzde Türkiye ve Orta Asya’da birçok okul, rasathane ve bilim merkezine ismi verilen Uluğ Bey’in anısına Ay’da bir krater, uzayda ise bir asteroid “Ulugh Beigh” adıyla tescil edildi. Semerkand’daki rasathane kalıntıları, her yıl yerli ve yabancı tarih ile astronomi meraklılarının akınına uğruyor.
Uluğ Bey’in çalışmaları, modern astronomi ve matematiğin temellerinin atıldığı döneme ışık tutmaya devam ediyor.
