Yeni araştırmaya göre bu “gizli soyulma süreci”, kıtalar arasındaki gerilimin ardından oluşan derin manto dalgalarıyla tetikleniyor ve okyanus ortasında görülen beklenmedik volkanizmanın kaynağını açıklayabilir.
Araştırma ekibi, kıtaların tektonik kuvvetlerle gerildiği dönemlerde manto davranışını modelleyen gelişmiş simülasyonlar geliştirdi.
Önceki bulgular, kıtaların ayrıldığı bölgelerde 150–200 kilometre derinlikte bir “manto dalgası” oluştuğunu ve bunun kıtaların köklerini kararsız hâle getirdiğini gösteriyordu.
Yeni çalışma ise bu derin dalganın, kıta köklerindeki malzemeyi bir salyangozun hızının bile milyonda biri kadar yavaş hareketle soyup uzak mesafelere taşıyabildiğini ortaya koyuyor.
Bilim insanlarına göre kıtalardan kopan bu derin malzeme, yatay olarak kimi zaman 1.000 kilometreden fazla taşınarak okyanus mantosuna karışıyor ve on milyonlarca yıl boyunca okyanus ortasındaki volkanizmayı besleyebiliyor.
GFZ’den Prof. Sascha Brune, keşfi şöyle özetliyor:
“Kıtalar ayrıldıktan çok uzun süre sonra bile manto bu ayrılmanın etkisini hissedebiliyor. Yeni bir okyanus havzası oluştuğunda sistem durmuyor; manto hareket etmeye, yeniden düzenlenmeye ve zenginleşmiş malzemeyi kaynağından çok uzaklara taşımaya devam ediyor.”
Araştırmacılar, süperkıta Gondwana’nın yaklaşık 100 milyon yıl önce parçalanmasının ardından ortaya çıkan Hindistan Okyanusu Denizdağı Eyaleti gibi bölgelerden alınan jeokimyasal verileri analiz etti. Simülasyon ve kimyasal incelemeler, Gondwana’nın ayrılmasından kısa süre sonra olağanüstü zengin içerikli bir magma patlamasının gerçekleştiğini doğruladı.
On milyonlarca yıl içinde bu zenginleşme sinyalinin zayıfladığı görüldü; çünkü kıta köklerinden manto içine taşınan malzemenin miktarı giderek azalmıştı. Üstelik süreçte derin bir manto tüyünün (plume) yükseldiğine dair belirgin bir kanıt bulunamadı. Bu durum, jeologların uzun yıllardır benimsediği açıklamayı sorgulatıyor.
Prof. Gernon, bulgunun önemini şöyle ifade ediyor:
“Manto tüylerini tamamen dışlamıyoruz; ancak bu keşif, Dünya mantosunun kimyasal bileşimini şekillendiren tamamen yeni bir mekanizmaya işaret ediyor. Manto dalgaları, kıtasal malzeme kümelerini okyanus mantosuna çok uzağa taşıyabilir ve kıtalar parçalandıktan sonra bile bu kimyasal izi koruyabilir.”
Yeni çalışma, kıtaların parçalanmasıyla başlayan jeolojik süreçlerin yalnızca yüzeyde değil, gezegenin derinliklerinde de şaşırtıcı biçimde uzun soluklu ve karmaşık etkiler yarattığını gösteriyor.
