Diyarbakır'ın Ergani ilçesinde yer alan Çayönü Höyüğü ve Hilar Mağaraları, insanlık tarihinin en erken yerleşik yaşam izlerini barındıran, yaklaşık 12 bin yıllık geçmişe sahip önemli arkeolojik alanlardır.
Sesverenpınar Köyü sınırlarında bulunan bu bölge, Neolitik Çağ'ın izlerini taşıyan ve tarım ile hayvancılığın ilk defa sistemli olarak yapıldığı yerlerden biri olarak kabul edilmektedir. Çayönü Höyüğü'nde yapılan kazılarda, buğday, nohut ve mercimek gibi bitkilerin ekildiği, koyun ve keçi gibi hayvanların evcilleştirildiği tespit edilmiştir.
Hilar Mağaraları ise, kaya mezarları ve kabartmalarıyla dikkat çeker. Mağaralarda bulunan kemikten yapılmış kaşık ve çatal benzeri aletler, dönemin günlük yaşamına dair önemli ipuçları sunmaktadır.
1964 yılında başlayan ve halen devam eden arkeolojik kazılar, bölgenin tarih öncesi dönemlerine ışık tutmaktadır. Çayönü Höyüğü'nde bulunan "Kafataslı Yapı" ve "Terrazo Binası" gibi yapılar, Neolitik dönemin mimari ve kültürel özelliklerini yansıtmaktadır.
Günümüzde birinci derece arkeolojik ve doğal sit alanı olarak koruma altına alınan Çayönü Höyüğü ve Hilar Mağaraları, hem bilim insanları hem de ziyaretçiler için büyük bir ilgi odağıdır. Bölge, tarih meraklıları ve arkeoloji tutkunları için eşsiz bir keşif alanı sunmaktadır.