İran, Sudan ve Pakistan gibi ülkeler faizsiz sistem kurmaya çalışsa da küresel ekonomiyi ayakta tutan mekanizma hâlâ riba üzerine kurulu.
Faiz, modern çağın en meşrulaştırılmış zulüm biçimlerinden biri. Günümüzde “finansal sistem” adı altında sunulan yapı, aslında emeği üretmeyen, paradan para kazanan bir sınıfın tüm toplumu borç döngüsüne mahkûm etmesi olarak işliyor. Peki bu sistemi dışlamaya çalışan ülkeler var mı?
İran: Faizsiz Bankacılığın Anayasal Modeli
1983’te yürürlüğe giren “Faizsiz Bankacılık Yasası” ile İran, riba yasağını devlet sistemine dâhil eden ilk ülke oldu.
Tüm bankalar “kâr-zarar ortaklığı” (mudaraba, murabaha, icara gibi) esasına göre çalışıyor. Resmî olarak faiz kavramı bulunmuyor; ancak uygulamada oranlar genellikle küresel faiz oranlarına paralel seyrediyor.
İran Merkez Bankası yetkilileri, “kâr payı” kavramının faizle karıştırılmaması gerektiğini savunuyor.
Sudan: Faizsiz Bankacılığın Öncüsü Ama Kırılgan
Sudan, 1983’te faizsiz bankacılığı uygulamaya koyan ilk ülke. Tüm bankacılık sistemi İslami finans ilkeleriyle düzenlendi. Ancak yıllar içinde ekonomik krizler, dış borç baskısı ve Batı merkezli finans kurumlarının yaptırımları nedeniyle modelin sürdürülebilirliği zorlaştı. Yine de Sudan, faizsiz finans deneyiminin ilk laboratuvarı olarak tarihe geçti.
Pakistan: Karma Sistemle Geçiş Süreci
Pakistan Anayasa Mahkemesi 1991’de faizi “İslam’a aykırı” ilan etti. Ancak mevcut ekonomik sistemin tamamını bir anda dönüştürmek mümkün olmadı.
Bugün ülkedeki bankaların yaklaşık %20’si tamamen İslami prensiplerle çalışıyor. Geri kalanlar ise klasik faizli sistemle. Devlet, 2030’a kadar “faizsiz finans ekonomisi” hedefini resmi strateji belgelerine aldı.
Suudi Arabistan: Fiilen Faizsiz, Ama Küresel Sisteme Bağımlı
Krallık’ta “riba” açıkça yasaklanmış durumda. Bankalar kredi değil, “finansman” veya “taksit farkı” adı altında kâr payı temelli işlemler yürütüyor. Buna karşın ülke, uluslararası yatırım piyasalarında faiz temelli araçlara dolaylı şekilde dâhil oluyor. Suudi Arabistan gibi zengin ülkelerin bile global dolar sistemiyle bağını koparamaması, faizsiz sistemin küresel anlamda ne kadar zorlayıcı olduğunu ortaya koyuyor.
Katar ve Malezya: Modern İslami Finans Merkezleri
Katar ve Malezya, faizsiz finansı bir “bankacılık alternatifi” değil, bir yatırım modeli haline getirdi.
Katar İslam Bankası ve Malezya İslami Bankalar Birliği gibi kurumlar, şeriata uygun finansal ürünlerle uluslararası piyasada rekabet ediyor. Ancak bu ülkeler de global borsa sistemlerine bağlı olduklarından, yine dolaylı biçimde faizli döngüye temas ediyorlar.