Tarihî kaynaklara göre, Selçuklu Dönemi’nde gençlerin eğitim hayatı hem dini hem de bilimsel yönden büyük önem taşıyordu. Devletin desteğiyle kurulan medreseler ve mesleki teşkilatlar sayesinde gençler hem ilim sahibi hem de topluma faydalı bireyler olarak yetiştiriliyordu.
Selçuklu Dönemi'nde gençlerin eğitimi, güçlü bir kurumsal yapıya ve İslami değerlere dayanıyordu. Medreseler, sıbyan mektepleri, ahilik gibi kurumlar sayesinde gençler hem akademik hem de ahlaki olarak eğitiliyordu. Devletin bilim ve bilgiye verdiği önem, bu dönemin eğitim sistemine büyük katkı sağlamıştır.
11'inci yüzyıldan itibaren hızla gelişen Selçuklu eğitim sistemi, gençlere sağlam bir temel sunuyordu. Eğitimin ilk basamağını oluşturan sıbyan mekteplerinde çocuklara Kur’an-ı Kerim, yazı ve temel din bilgileri öğretilirken, eğitimine devam eden gençler medreselere yönlendiriliyordu.
Eğitimin içeriği ve yapısı
Dini Eğitim: İslam dininin temel esasları öğretilirdi.
Dünyevi Bilgiler: Matematik, tıp, astronomi gibi alanlarda da eğitim veriliyordu.
Edebiyat ve Dil: Arapça ve Farsça çok yaygın olarak öğretilirdi. Türkçe ise daha çok sözlü kültürde yer buluyordu.
Ezber Temelli Eğitim: Öğrenciler genellikle ezberleyerek öğrenirdi.
Hoca-Mürit İlişkisi: Eğitmen ile öğrenci arasında çok sıkı bir bağ vardı.
Medreselerde hem din hem de bilim eğitimi
Özellikle Bağdat’ta kurulan Nizamiye Medreseleri, İslam dünyasında eğitim anlayışını kökten değiştirdi. Gençler burada fıkıh, tefsir, hadis, matematik, astronomi ve mantık gibi derslerle hem dini hem de akli ilimlerde eğitim görüyordu. Eğitim dili genellikle Arapça olurken, Farsça ve Türkçe de halk arasında kullanılmaya devam ediyordu.
Geleceğin devlet adamları sarayda yetiştiriliyor
Saray çevresinde yetişen gençler ise özel bir eğitimden geçiriliyordu. Devlet yönetiminde görev alacak bu gençler, yöneticilik, askerî taktik, hitabet ve diplomasi gibi alanlarda uzmanlaştırılıyordu.
Ahilik gençlere hem meslek hem de ahlak kazandırıyor
Anadolu Selçuklu coğrafyasında etkili olan Ahilik Teşkilatı, gençleri zanaat alanında eğitmenin yanı sıra, ahlak, dürüstlük ve toplumsal sorumluluk konularında da bilinçlendiriyordu. Usta-çırak ilişkisine dayalı bu sistem, toplumsal dayanışmanın temel taşlarından biri hâline geldi.
Devlet eğitime büyük destek verdi
Selçuklu yönetimi, eğitim kurumlarını sadece kurmakla kalmadı; aynı zamanda fakir öğrenciler için burs, barınma ve yemek gibi ihtiyaçları da karşıladı. Bazı medreselerde yatılı eğitim veriliyordu. Böylece toplumun her kesiminden gençlerin eğitime erişimi mümkün hâle geldi. Kadınların eğitimi ise daha sınırlıydı, ancak bazı ileri ailelerde özel eğitim alan kızlar da vardı.
Bilim ve ahlak el ele
Ezbere dayalı ancak sorgulamaya açık bir eğitim anlayışının benimsendiği dönemde, öğrenciler sadece bilgiyle değil, ahlaki değerlerle de donatıldı. Eğitmen ile öğrenci arasındaki bağ, adeta bir manevi yolculuğun parçasıydı.
Eğitim materyalleri ve yöntemler
Kitaplar el yazması şeklindeydi ve değerliydi. Tahta tabletler, mürekkep, kalem, deri ciltli kitaplar kullanılırdı.
Öğrenciler dersleri dinler, not tutar, tartışmalar yapar ve sınavlarla ölçülürdü
Selçuklu mirası hâlâ ilham veriyor
Bugün bile Nizamiye Medreseleri, Ahilik kültürü ve Selçuklu’nun eğitim vizyonu, çağdaş eğitim anlayışlarına ilham vermeye devam ediyor.