Son haftalarda art arda yaşanan gıda zehirlenmeleri, toplu yemek sistemindeki riskleri ve denetim eksikliklerini yeniden gündeme taşıdı. Okullardan yurtlara, hastanelerden kamu kurumlarına kadar geniş bir alanda binlerce kişinin etkilenmesi, 'güvenilir gıda' konusunu ülke gündeminin ilk sırasına yerleştirdi.
Artan vakalar üzerine Amed Haber'e özel değerlendirmelerde bulunan TMMOB Gıda Mühendisleri Odası Diyarbakır Temsilcisi Nevzat Bayram, Tüketicilerin ucuz ve etiketsiz ürünler konusunda dikkatli olması gerektiğine değindi. Bayram, "Gerçek fiyatının yarısına satılan ürün mutlaka risk taşır. Etiket, üretici firma ve son kullanma tarihi mutlaka kontrol edilmeli" dedi.
Nevzat Bayram
TMMOB Gıda Mühendisleri Odası Temsilcisi Nevzat Bayram'ın çözüm önerileri arasında; denetim ekiplerinin artırılması, merdiven altı üretimin tespiti için özel çalışma grupları kurulması, üreticilere yönelik hijyen eğitimleri ve denetim sonuçlarının şeffaf şekilde kamuoyuyla paylaşılması yer aldı.
İşte TMMOB Gıda Mühendisleri Odası Diyarbakır Temsilcisi Nevzat Bayram ile artan gıda zehirlenmeleri ve güvenli gıda tüketimi üzerine röportajımız:
Gıda zehirlenmelerindeki artış: Durum analizi ve nedenler
Soru: Son dönemlerde Türkiye'de gıda zehirlenmesi vakalarının arttığını görüyoruz. Bu artışın boyutu nedir ve arkasındaki temel nedenler nelerdir?
Cevap: Türkiye'de son dönemde art arda yaşanan gıda zehirlenmeleri, okullar, yurtlar, cezaevleri ve toplu yemek organizasyonlarında binlerce kişinin hastanelik olmasıyla ciddi bir gıda güvenliği zafiyeti olduğunu ortaya koyuyor. Gıda zehirlenmeleri ülkemizde en yaygın zehirlenme türü olup, Dünya Sağlık Örgütü'ne göre dünyada her yıl 600 milyon kişi gıda kaynaklı hastalıklardan etkileniyor. Türkiye de bu küresel tablonun bir parçası; özellikle ölümlü vakalar dikkat çekici düzeyde. Kayıtlara geçmeyen hafif ve orta şiddetteki vakalar da düşünüldüğünde gerçek tablo çok daha ağır olabilir.
Bu artışın temel nedenleri arasında hijyen ve sanitasyon eksikliği, yanlış depolama, soğuk zincirin kırılması ve toplu tüketim yerlerindeki kritik hatalar öne çıkıyor. Restoran ve toplu yemek üretim yerlerinde çapraz bulaşma, el hijyenine uyulmaması, çiğ ve pişmiş gıdaların aynı ekipmanlarda hazırlanması sık yapılan hatalardan. Özellikle et, tavuk, balık, süt ürünlerinin uygun sıcaklıkta saklanmaması ciddi risk oluştururken, “kışın tavuk bozulmaz” gibi yanlış inanışlar zehirlenmeleri artırıyor. Açık büfelerde yiyeceklerin saatlerce dışarıda bekletilmesi, ertesi güne kalmış ürünlerin yeniden servis edilmesi ve yiyeceklerin yeterli sıcaklıkta tutulmaması toksin üretimine yol açabiliyor. Yaz aylarında sıcaklık artışı nedeniyle dondurma, mayonezli yiyecekler, açıkta satılan gıdalar daha hızlı bozuluyor; çocuklar, hamileler ve yaşlılar ise bu hastalıklara karşı çok daha hassas.
Tüm bu sorunların temelinde toplumda gıda güvenliği kültürünün yerleşmemiş olması, denetim yetersizliği ve merdiven altı üretimin yaygınlığı bulunuyor. Etiket okumama, saklama koşullarını bilmemek, bozulma belirtilerini önemsememek gibi davranışlar evlerde de risk oluşturuyor. Gıda Mühendisleri Odası, gıda güvenliğinin “çiftlikten sofraya” bir bütün olarak ele alınması gerektiğini, işletmelerin HACCP gibi zorunlu güvenlik sistemlerini eksiksiz uygulaması, devletin risk bazlı denetimleri artırması ve hem kamuda hem özel sektörde daha fazla gıda mühendisi istihdam edilmesinin hayati önem taşıdığını vurguluyor. Artan zehirlenme vakaları, eğitim, bilinç ve denetim eksikliklerinin birleşerek oluşturduğu büyük bir sistem sorununun yansımasıdır.
Vatandaşların gıda alışverişinde dikkat etmesi gerekenler
Soru: Gıda güvenliğini sağlamak adına vatandaşlar alışveriş yaparken nelere dikkat etmeli? Marketten ya da pazardan gıda alırken, özellikle riskli ürünlerde hangi noktalara özen göstermeliyiz?
Cevap: Güvenilir gıda tüketimi, bilinçli alışverişle başlar. Tüketiciler olarak markette, pazarda veya online alışverişte bazı temel kurallara dikkat etmek gıda zehirlenmesi riskini büyük ölçüde azaltır. Ambalajlı ürünlerde etiket bilgileri mutlaka kontrol edilmeli; ürün adı, içindekiler, üretici bilgisi, kayıt/onay numarası, son tüketim tarihi ve muhafaza koşulları gibi bilgiler bulunmalıdır. Etiketsiz, kayıt dışı veya sosyal medyada satılan ev yapımı ürünler ciddi risk taşıyabilir. Ambalajın sağlamlığı da önemlidir: şişmiş, sızdıran, delinmiş paketler veya vakumu bozulmuş ürünler mikrobiyal bozulmaya işaret eder ve kesinlikle alınmamalıdır.
Et, tavuk, balık, süt ve süt ürünleri gibi kolay bozulan gıdalar özel dikkat gerektirir. Bu ürünlerin uygun sıcaklıkta saklanıp saklanmadığı mutlaka kontrol edilmeli; örneğin balıkların buz üzerinde olması, yumurtaların çatlak olmaması, etin taze görünmesi gerekir. Açık süt ve peynir gibi denetimsiz ürünler brusella ve tüberküloz gibi hastalıklara neden olabilir; bu nedenle pastörize ve ambalajlı ürünler daha güvenlidir. Dondurulmuş ürünlerde ise pakette büyük buz kristalleri veya çözülüp tekrar donmuş izleri bulunması ürünün güvensiz olduğunu gösterir. Ayrıca bu ürünler alışverişin en sonunda alınmalı, eve varır varmaz dondurucuya yerleştirilmelidir.
Soğuk zincir, marketten çıkınca da korunmalıdır. Et, tavuk ve balık gibi ürünler diğer gıdalarla aynı poşete konulmamalı; sızıntı ihtimali olanlar mutlaka ayrı paketlenmelidir. Pazardan alışverişte açıkta satılan peynir, tereyağı, zeytin gibi ürünlerde hijyen koşulları dikkatle değerlendirilmeli; üreticisi bilinmeyen tezgâhlardan alışveriş yapılmamalıdır. Balık pazarında buzsuz ortamda bekleyen ürünler hızla bozulabileceğinden tercih edilmemelidir.
Online gıda alışverişinde ise firmanın güvenilirliği, yasal kaydı ve soğuk zincir güvencesi olup olmadığı kontrol edilmelidir. Ürün teslim alındığında ambalajın açılmamış olması, soğuk ürünlerin sıcaklaşmamış olması gerekir. Bozuk olduğu düşünülen ürünler tüketilmemeli ve firma ile iletişime geçilmelidir. Ayrıca 'merdiven altı' üretim ve aldatıcı satışlara karşı dikkatli olunmalı; normalden çok ucuz, marka taklidi veya etiketsiz ürünler büyük risk taşır. Sağlığın korunması için mümkün olduğunca kayıtlı, izlenebilir ve resmi denetime tabi işletmeler tercih edilmelidir.
Son Söz
Sağlıklı bir yaşamın temelinde güvenilir gıda vardır. Gıda mühendisleri olarak halkımıza çağrımız şudur: Gıda güvenliğini hafife almayın, bilinçli tüketici olun. Evde, pazarda, markette, restoranda – her yerde tetikte olun ve öğrendiğiniz basit kuralları uygulayın. Her bir vatandaşın alacağı küçük önlemler zincirleme etkilerle toplumumuzda gıda güvenliği kültürünü oluşturacaktır. Bizler meslek örgütü olarak denetimlerin ve eğitimlerin artırılması için çabalıyoruz, ancak en güçlü denetçi bilinçli tüketicidir. Tarladan sofraya uzanan süreçte sorumluluk hepimizin. Gelin, gıda zehirlenmelerini kader olmaktan çıkaralım. Tüm vatandaşlarımızı, kendi sağlıkları ve sevdiklerinin sağlığı için gıda konusunda duyarlı olmaya, güvenli gıda talep etmeye ve kurallara uymaya davet ediyorum. Unutmayalım: Güvenilir gıda, en temel insan hakkımız ve geleceğimize yaptığımız en önemli yatırımdır.